Nu een ongestoorde elektriciteitsvoorziening bijna vanzelfsprekend is, is elektriciteit tegenwoordig een commodity. Dat is op zich niet nieuw: ook onze grootouders konden al op hun elektricteitsbedrijf rekenen. Toch keken zij anders tegen elektriciteit aan dan nu: het imago van elektriciteit verandert nogal eens.
Voor deze kalender gingen we op zoek naar beelden waarin die verschillende imago’s tot uiting komen. De onderwerpskeuze en de gebruikte stijl tonen hoe ontwerpers en hun opdrachtgever dachten elektriciteit het best te kunnen verbeelden of positioneren. Wordt de ene keer elektriciteit gezien als bron van vooruitgang en hoop, een andere keer staat het voor een naderende ondergang. Je kunt er de oorlog mee winnen en je huwelijk redden maar je kunt er net zo goed aan doodgaan. Elektriciteit: een joker die je naar believen kunt inzetten voor zowel optimistische als pessimistische maatschappijbeelden.
Voor Phase to Phase is elektriciteit in de eerste plaats een natuurkundig fenomeen waar we veel van weten en graag mee rekenen. Natuurlijk volgen wij met belangstelling alle ontwikkelingen op het gebied van opwekking, verbruik en opslag en werken met plezier aan nieuwe, geavanceerdere modellen en rekenmethoden om de energietransitie te faciliteren. We ♥ electricity!
Toen elektriciteit zich eenmaal als betrouwbare energiebron had bewezen, zagen ondernemers volop kansen in de nieuwe techniek. Met hun elektriciteitsbedrijven richtten ze zich in eerste instantie met name op een elite van zakenmensen en fabrikanten. Met dit beeld, waarin kracht en controle zijn gecombineerd, werd de betrouwbaarheid van de nieuwe techniek geïllustreerd.
Met de komst van elektriciteit moesten natuurlijk ook overal elektriciteitslijnen worden aangelegd. Iedereen kon ze dus tegenkomen. De bevolking moest worden voorgelicht over de onzichtbare gevaren, ook al begrepen ze helemaal niets van elektriciteit. Het gevaar wordt hier gesymboliseerd met een vuurrode draak, een figuur uit een sprookjesboek voor een modern gevaar.
De opkomst van het communisme in Rusland viel praktisch samen met die van elektriciteit. Lenin initieerde direct na de oktoberrevolutie een ambitieus elektrificatieprogramma, GOELRO. De Sovjet-propaganda koppelde de komst van elektriciteit handig aan de zegeningen van het communisme,Lenin bracht met elektriciteit vooruitgang én welvaart naar het proletariaat: ‘Zelfs in de verste uithoeken zal achterlijkheid, onwetendheid, armoede, ziekte en barbarij worden overwonnen.’ Bij de revolutie hoorde een revolutionaire stijl, het constructivisme. Later besloten de communistische leiders echter dat het socialistisch realisme de stijl van de kunstenaars in de Sovjet Unie moest zijn.
Voor elektricteitsbedrijven in de Duitse steden was elektriciteit in de jaren twintig al een gewoon product geworden. Om daar meer van te kunnen verkopen, probeerden ze de bevolking aan te sporen meer elektrische apparaten aan te schaffen. Het kostte misschien wat meer elektriciteit, maar vervolgens zou het (huiselijk) geluk dan ook voor het grijpen liggen.
In de steden werd vaak al vroeg elektriciteit aangelegd, maar het platteland schoot er meestal bij in. Omdat de economie gebaat zou zijn bij een landelijk elektriciteitsnet, werden in Nederland provinciale elektriciteitsbedrijven opgericht. De Amerikaanse regering gaf met de Rural Electrification Act leningen uit, zodat coöperaties van plattelandsbewoners zelf elektriciteitslijnen konden aanleggen. Voor zichzelf, maar vooral voor de toekomst. Een toekomst die hier wordt verbeeld met een ‘realistische’, maar sentimentele foto van een klein jongetje.
In 1942 raakten de Verenigde Staten betrokken bij de Tweede Wereldoorlog. Voor de wapenindustrie begon een bloeiperiode. Dat leidde tot een enorme groei in het elektriciteitsverbruik en er moest worden geïnvesteerd in talloze nieuwe stuwdammen. Deze elektriciteit zou de overwinning dichterbij brengen. De onverzettelijkheid van zo’n dam staat in dit sobere grafische beeld voor de onverzettelijkheid van het Amerikaanse volk.
Na de Tweede Wereldoorlog moest Europa herbouwd worden. Pas na jaren soberheid kreeg de Europese bevolking weer wat ruimte voor de aangename kanten van het leven. De elektriciteitsbedrijven zagen kansen voor verdere groei. Deze Franse illustratie spoort mensen aan thuis stromend warm water te laten installeren. Uiteraard elektrisch verwarmd. In de tekening kunnen we het groeiende optimisme van die jaren herkennen.
In het welvarende Amerika, dat de oorlog relatief ongeschonden had doorstaan, waren ze al lang gewend aan warm water, airconditioning en televisie. Het elektriciteitsverbruik nam jaar na jaar toe, maar voor de elektriciteitsbedrijven ging het nog niet hard genoeg. Als een gezin genoeg elektriciteit gebruikte, kreeg het in de campagne Live Better Electrically zelfs een medaille. De bedrijven beloofden dat ze hard zouden blijven werken om een steeds zonniger toekomst mogelijk te maken. Bijvoorbeeld een wereld waarin mensen in zelfrijdende auto’s over de snelweg zullen zweven.
De eerste kernreactor werd in 1942 in Amerika gebouwd, de eerste die elektriciteit aan het net leverde, stond echter in de Sovjet Unie (1954). In Europa zette vooral Frankrijk in op het gebruik van kernenergie, om de afhankelijkheid van olie te beperken. Over de gevaren van kernenergie maakte nog bijna niemand zich zorgen. Het leek de energiebron van de toekomst: schoon en onuitputtelijk. Bij een poster voor het 25-jarig bestaan van EDF in 1971 past een kerncentrale dan ook nog prima in het psychedelische beeld.
In de jaren zestig begonnen (in rijke landen) mensen vraagtekens te plaatsen bij het streven naar ongebreidelde groei. Ze begonnen zich zorgen te maken over de gevolgen voor het milieu en de Club van Rome waarschuwde in 1972 voor de eindigheid van grondstoffen. Een deel van de bevolking kwam in verzet tegen ontwikkelingen, die eerder nog als vooruitgang werden gezien. Zij richtten hun pijlen met name op kernenergie. Vaak met succes: in veel landen werden de plannen voor kerncentrales gestaakt. Volgens de activisten van de jaren zeventig pastte de rauwe stijl van het stencilhok het best bij hun verhaal.
Electriciteitsbedrijven waren niet doof voor de roep om schonere en een meer duurzame energievoorziening, maar tot snelle aanpassingen waren ze niet in staat. Er werd wel een voorzichtig begin gemaakt met het vergroten van het aandeel duurzame energie. Om aan het benodigde kapitaal te komen probeerde EDF in 1972 met deze wat zoetsappige ‘kindertekening’ investeerders te werven. Duurzame energie is immers met name voor latere generaties van belang.
Tijdens de United Nations Climate Change Conference in 2015 in Parijs werd overeengekomen dat de uitstoot van CO2 beperkt moet worden. Om dat te bereiken zal energie op termijn duurzaam moeten worden opgewekt. Of die opwekking nu met zon, wind, waterkracht of kernfusie gebeurt: elektriciteit zal de belangrijkste energiebron voor huishoudens worden. We zullen afscheid nemen van aardgas en benzine, zoals we dat eerder deden van petroleum, turf, stadsgas, stookolie en steenkool.
Phase to Phase is onderdeel van Technolution. © 2009-2020